کد مطلب:47726 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:6

گنجینه پرسمان » قرآن

خداوند در آية 223 بقره ميفرمايد: نِسَآؤُكُمْ حَرْثٌ لَّكُم و آيه 228 بقره ميفرمايد: وَلِلرِّجَالِ عَلَيْهِنَّ دَرَجَة و آيه 282 بقره فَرَجُلٌ وَامْرَأَتَان ـ كه شهادت دو زن را برابر با شهادت يك مرد ميداند ـ آيا اين آيات بر برتري مرد بر زن دلالت نميكند؟

از ديدگاه قرآن، افراد انسان (چه مرد و چه زن) از نظر حقيقت انسانيت و مسائل ارزشي يكسانند و هيچ يك بر ديگري جز به تقوا و عمل صالح بيشتر، برتري ندارد: إنّ?گكرمكم عندالله أتقـَكم (حجرات، 13); من عمل صَلحاً من ذكر أو أنثيَ و هو مؤمن فلنحيينّه حيوَة طيّبة و لنجزينّهم أجرهم بأحسن ما كانوا يعملون; (نحل، 97) هر كس، مرد يا زن، كار شايسته كند و مؤمن باشد; قطعاً او را با زندگي پاكيزه ]و نيكو[يي حيات ]واقعي[ ميبخشيم و يقيناً بهتر از آنچه انجام دادهاند به آنان پاداش ميدهيم.

قرآن، اگر در جايي از مردان شايستهاي همچون لقمان حكيم سخن ميگويد، در جاي ديگر نيز از زنان شايسته نام ميبرد; مانند: حضرت مريم(آلعمران، 42) و همسر فرعون (تحريم، 11) و...

همانگونه كه مردان، داراي انديشه، اراده و اختيارند و براي رسيدن به تكامل و قرب الهي، وظايف و تكاليفي برعهدة آنهاست، زنها هم همين گونه هستند و در اين جهت، هيچ امتيازي بين زن و مرد وجود ندارد; ولي در بعضي احكام و وظايف با يكديگر متفاوتند. وظايفي به عهدة مردان است و برعهدة زنان نيست و بالعكس; و اين تفاوت به خاطر اين است كه طبيعت و آفرينش زن و مرد متفاوت است.

خداي متعال، به مقتضاي حكمت بالغه خود و مصالح و مفاسدي كه پشتوانه احكام اوست، وظايفي براي مرد و وظايفي براي زن معين كرده است; لا تبديل لخلق الله (روم، 30) همانطور كه مرد نميتواند فرزندي به دنيا بياورد، زن هم نميتواند برخي از كارهاي طاقتفرسا، چون: امامت، رهبري، سياست و كشورداري را به عهده بگيرد. (هر كسي را بهر كاري ساختند) اگر اسلام اجازه نداده است زن رئيس حكومت يا قاضي و امام جماعت شود، براي آن است كه هر يك از آنها، از شئون سياسي جامعه است و در شئون سياسي، زن بايد پشت سر مرد بايستد نه پيش روي او; و اين، به معناي برتري مرد بر زن نيست.

در علم فيزيولوژي هم گفته شده كه زنان از نظر مغز، قلب، شريانها، اعصاب و عضلات بدني، با مردان تفاوت دارند. در زندگي زنان، احساس و در حيات مردان تعقّل غلبه دارد (البته متوسط زنان و مردان اينگونه هستند)، و به خاطر همين تفاوتي كه در آفرينش زن و مرد وجود دارد، قوانين اسلام هم با آفرينش انسان سازگار است; به همين جهت، در اسلام، وظايف و تكاليف عمومي و اجتماعي كه به تعقل و صلابت بيشتري نياز دارد، مانند: حكومت، امامت، قضاوت، جهاد ابتدايي و... به عهدة مردان قرار داده شده است و وظايفي را كه ارتباطش با احساس، بيشتر از تعقّل است و زن، بهتر از مرد ميتواند از عهده آن برآيد; مانند: پرورش و تربيت اولاد و آشنا كردن آنها به وظايف اجتماعي، تدبير منزل و... مخصوص زنان قرار داده است.

از جهت ديگر، به خاطر اين كه عفت و عصمت زن اهميت زيادي دارد، خداوند متعال، بعضي از كارهاي اجرايي، مانند: امامت، قضاوت و... را ـ كه سركار انسان با نامحرمان زياد است ـ به عهدة مردان گذاشته; به هر حال، اين طور مسائل و تفاوت در وظايف، دليل برتري مرد بر زن نيست; زيرا از نظر اسلام كمال هر انسان در چهره وظايف محوّلة به او ظهور مينمايد و خوبي و برتري هر يك از زن و مرد، در گرو اين است كه در قبال مسئوليتي كه دارد، متعهد و پرهيزگارتر باشد و خلاصه، معيار برتري، ايمان، عمل صالح، اخلاص و... كوشا بودن در عمل و تقوا و پرهيزگاري است، و فضيلت و مقامي كه زن بوسيله گرم نگه داشتن محيط خانواده و تربيت فرزندان و خوب شوهرداري ميتواند به دست آورد، كمتر از فضيلت جهاد در راه خدا نيست.

علاوه بر آن، زن ميتواند مسؤوليت انجام دادن بعضي از كارهاي اجتماعي و هنري از قبيل: امور تربيتي، پزشكي، خياطي و ديگر امور هنري را به عهده بگيرد.(ر.ك: مباني حكومت اسلامي، آيتالله سبحاني، ص 239 ـ 244، نشر توحيد / تفسير الميزان، علامه طباطبايي;، ج 2، ص 271 ـ 276 / زن در آينه جلال و جمال، آيتالله جوادي آملي.)

آية نِسَآؤُكُمْ حَرْثٌ لَّكُم (بقره،223) دليل برتري مرد بر زن نيست. اين آيه، زن را به كشتزار تشبيه كرده است. در هر تشبيه، بايد وجه شبه مورد توجه قرار گيرد. گرچه در آيه، وجه شبه ذكر نشده است، شايد وجه شبه اين باشد: همان گونه كه انسان براي ادامة زندگي به تغذيه نياز دارد و بدون كشت و زرع مواد غذايي، حيات آدمي تأمين نميشود، براي ادامةنسل بشر، نيز به وجود زن نياز است. پس آيه در مقام بيان اين ضرورت و نياز است، و در مقام بيان برتري مرد بر زن نيست. يكي از چيزهاي لازم براي تحقق ظهور كلام، اين است كه گوينده در مقام بيان چيزي باشد كه ما ميگوييم كلام در آن چيز ظهور دارد ـ در علم اصول فقه به اين مطلب، مقدمات حكمت گفته ميشود ـ و چون خداوند در اين آيه، در مقام بيان برتري مرد بر زن نيست، نميتوان از آن، برتري را برداشت كرد.

اين سخن كه زن به كشتزار تشبيه شده است و كشت كننده برتر از كشتزار است، يك برداشت ذوقي است و شايد چنين برداشتهايي تحميل نظر به آيات قرآن باشد و از مصاديق تفسير به رأي محسوب شود، كه به شدت از آن نهي شده است.(ر.ك: شيخ حرعاملي، وسائل الشيعه، مؤسسه آلالبيت، ج 27، ص 33.)

در برخي جملة وللرجال عليهنّ درجة جملة پاياني آية 228 بقره است و تكميل كنندة جملة قبلي است و هر دو جمله يك معنا را افاده ميكنند و آن اينكه، خدا ميان مردان و زنان مساوات قرار داده است، در عين حال از احكام فقهي و حقوقي مرد بر زن برتري دارد. اين برتري، مطابق عدالت است و مقتضاي عدالت و مساوات اين است كه حق هر حقداري به او داده شود. از آن جا كه زن در برخي از خصوصيات جسمي و روحي با مرد تفاوت دارد و احكام فقهي و حقوقي به طبيعت بازگشت دارد، مطابق تفاوت طبيعي زن و مرد، برخي از احكام آنها تفاوت دارد. پارهاي از وظايف اجتماعي كه نياز بيشتري به نيروي فكر دارد و بايد از هر گونه احساسات و تأثير عاطفه خالي باشد، مانند: حكومت، قضاوت، سرپرستي كانون خانه و... به عهدة مرد قرار گرفته است. البته اين مانع از آن نيست كه عدهاي از زنان در پرتو دانش و تقوا در مرحلهاي عاليتر از بسياري از مردان قرار گيرند.(ر.ك: تفسير الميزان، علامه طباطبايي، ترجمة محمد تقي مصباح يزدي، ج 2، ص 369ـ391، بنياد علمي و فكري علامه طباطبايي / تفسير نمونه، آيت اللّه مكارم شيرازي و ديگران، ج 2، ص 110ـ116، دارالكتب الاسلامية.)

در مورد گواهي دادن در امور مالي، يا بايد گواه دو مرد باشد يا يك مرد و دو زن.

اين كه در گواهي دادن، دو زن معادل يك مرد است، دليل برتري مرد بر زن نيست، چون معيار فضيلت ايمان، عمل صالح و تقوا است.(حجرات،13) اين تفاوت، بدين جهت است كه زن موجود عاطفي است و لذا ممكن است تحت تأثير مسائل عاطفي قرار گيرد و يا آن چه كه بايد بر آن گواهي دهد، فراموش نمايد، براي جلوگيري كردن از تحت تأثير قرار گرفتن يا فراموش كردن، يك نفر به او ضميمه شده است. قرآن ميفرمايد: ...وَاسْتَشْهِدُواْ شَهِيدَيْنِ مِن رِّجَالِكُمْ فَإِن لَّمْ يَكُونَا رَجُلَيْنِ فَرَجُلٌ وَامْرَأَتَانِ مِمَّن تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَدَآءِ أَن تَضِلَّ إِحْدَغهُمَا فَتُذَكِّرَ إِحْدَغهُمَا الاْ ?ُخْرَيَ...;(بقره،282)...و دو نفر از مردان خود را گواه بگيريد، و اگر دو مرد نبودند، يك مرد و دو زن، از كساني كه مورد رضايت و اطمينان شما هستند انتخاب كنيد ]و اين دو زن با هم گواهي دهند[ تا اگر يكي انحرافي يافت ديگري به او يادآوري كند...(ر.ك: تفسير نمونه، همان، ج 2، ص 287 / براي توضيح بيشتر ر.ك: نظام حقوق زن در اسلام، شهيد مرتضي مطهري / زن در آئينه جلال و جمال، آيتاللّه جوادي آملي.)

در پايان، تذكر يك نكتة اساسي، ضروري است. براي آگاهي از ديدگاه قرآن و اسلام در يك موضوع، نميتوان يك آيه يا يك روايت را مستند قرار داد و گفت، ديدگاه اسلام در مورد فلان موضوع، اين چنين است، براي دستيابي به ديدگاه اسلام در هر موضوعي، بايد همهي آيات و روايات پيرامون آن موضوع را جمعآوري و در كنار هم قرار داد; اصول مسلّم و يقيني قرآن، روايات و عقل را در نظر گرفت و پس از جمعبندي آيات و روايات، با توجه به اصول يقيني عقلي و نقلي، گفت: ديدگاه اسلام در مورد فلان موضوع، اين چنين است واللّهعالم.

بنابراين، با توجه به يك آيه يا دو آيه، كه دلالت آن هم در جهت مورد نظر تام نيست، نميتوان گفت، از نظر قرآن مرد بر زن برتري دارد.